मोहनि नखःया भिंतुना

नरेशवीर शाक्य

दँय्दसं वइगु मोहनि नखः थुगुसी हाकनं थ्यंकः वःगु दु। नेपाःया हे दकलय् तःजिगु नखःकथं नेपाःमितय्सं हना वयाच्वंगु थ्व नखःयात खर्चया हिसाबं तसकं थिकेगु नखः कथं कायेगु नं याः। थ्व नखःया इलय् सरकारं दकलय् ताःहाकः विदा बिया वयाच्वंगु कारणं नं थुकियात नेपाःमितय्सं राष्ट्रिय नखःकथं हे हना वयाच्वंगु दु। नेपाःया सरकारं देय् हिन्दू राष्ट्र धयातःगु इलय् हे अप्वः महत्व बियाः थ्व नखः हनेत प्रेरणा बियाच्वंगु खः। देय् बहुजातीय व बहुधार्मिक जूगु कारणं राष्ट्रं छगू जक नखःयात राष्ट्रिय नखःया रुपय् महत्व बी मजिउ धयागु मान्यता आः ब्वलना वयाच्वंगु दु। अथे खःसां न्हापांनिसें न्ह्याना वयाच्वंगु नखः हनेगु परम्परागत शैलीइ सुना नं हिलासू धाःसा हये फयाच्वंगु मदु ।

मोहनि नखः आर्थिक रुपं नं आपालं ब्ययभार दुगु कारणं सीमित आम्दानी दुपिनिगु निंतिं थ्व नखः थुलि उत्साहजनक नखः मखु धका नं धायेफइ। तर समय गतिया कारणं वइगु थ्व नखः सुयातं यःसां मयःसां दँय्दसं वया हे च्वनी अले थःथःपिनिगु क्षमताकथं हनेगु नं याना हे च्वनी ।

थ्व नखःया सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक व धार्मिकरुपं अनेक महत्व दुगु कारणं थुकी दुने सकसिनं हे थःपिनि प्रभाव लाकेगु कुतः जुयाच्वंगु खनेदु। धार्मिकरुपं नं थ्व नखः अतिकं महत्वं जायाच्वंगु खनेदु। मोहनि नखः नेपाः दुनेया थीथी जातिया मनूतय्सं थःथःपिनिगु हे मूल्य व मान्यताकथं हनेगु याना वयाच्वंगु दु। मोहनि नखःयात शक्तिया उपासना, असत्ययात सत्यं त्याकूगु दिं, विश्वकर्मा पुजा व बौद्ध धर्मावलम्बीतय्सं शस्त्र त्यागया दिं कथं हनेगु याना वयाच्वंगु दु। मोहनि नखःयात 'दसैं'या नामं नं हना वयाच्वंगु दु। शाह जुजुतय्सं राज्य न्ह्याकाच्वंगु इलय् थ्व मोहनियात 'हिन्दूतय्गु जक दकलय् तःधंगु नखः' धकाः प्रचार यायेगु नं यात। थुकथं नेपाः हिन्दू राज्य जूगु व थ्व राष्ट्रया हे नखःकथं प्रचार यानाः थुकिं मेमेगु नखःयात गौण यायेगु कुतः जूगु खनेदु।
थ्व नखःया नां दसैं मखुसे मौलिक नां मोहनि हे खः। छगू इलय् नेपाः धयागु हे नेपाल मण्डल खः। थनया आदिवासीत नेवाः खः। थ्व मोहनि नखः गबलय्निसें न्ह्यात धयागु खँ अनुसन्धानया विषय जुइफु थें थन गैर नेवाःत शासक जुइ न्ह्यः तक थुकियात मोहनि नखःया नामं हे हनीगु खँ इतिहासया अनेक शिलापत्र व वंशावलीइ खंके फइ। अन्तिम मल्ल जुजु जयप्रकाश मल्लया अभिलेखय् तक नं थुकियात मोहनि नखः हे धयातःगु खंके फइ। लिपा पृथ्वी नारायण शाह जुजु जुइवं वयागु पुर्खां दशैं नखः हनेगु चलन कथं थःपिनिगु कुल छेँ गोरखां फुलपाति हयाः थनया हनुमानध्वाकाय् दुगु मल्ल जुजुतय्गु कुल देवता तलेजुइ पुजा यायेगु चलन न्ह्याका हल। मल्ल जुजुपिंसं नं मोहनि नखःया इलय् भगवति द्यःया हे पुजा साधना याइगु खः, तर थुकियात दसैंया नामं नखः हनीगु मखु। न्हापा थज्याःगु मोहनि नखः ऋतु हिलीकथं दछिया प्यकः हनेगु याः। तर आः थ्व नखः दछिया निकः जक हना वयाच्वंगु दु। थथे मोहनि नखः हनेगु त्वःफिउगु दिंयात आः नं ताल्ला दिसिपुजा व चिकुला दिसिपुजा धकाः थःपिनि आगंद्यः व दिगुद्यः पुज्यानाः हनीपिं दनि ।

मुलुकय् आः न्हूगु संविधान च्वयेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। न्हू संविधानय् 'म्हसीका व क्षमता'या लिधंसाय् संघीयता दयेकेमाः धकाः नेवाः अधिकारकर्मीत आन्दोलित जुयाच्वंगु दु। थःपिनिगु मौलिक सम्पदात राज्यं हे न्हंके धुंकूगु सन्दर्भय् आः थःपिनिगु मौलिकताया संरक्षण व थुकिया पुनर्जागरणया ई वयाच्वंगु कारणं थःपिनिगु मौलिक सम्पदाया खँय् जागरुक जुइ हे माः। थःपिनिगु मौलिक म्हसीका व क्षमताया लिधंसाय् नेवाः स्वायत्त राज्य दयेकेगु निंतिं मोहनि नखःया मौलिकतायात सकसिनं थुइकेमाः। मोहनि नखः दुने दसैंया नामं विचलन वः थें आः हाकनं भारतीय मनूत खुल्ला सिमानाया कारणं, थन रोजगारी अःपुक दइगु लोभ ज्वनाः अनियन्त्रितरुपं नेपाः न्यंकं दुहां वयाः वसोवास यानाच्वंगु दु। थुमिगु ल्याः न्हियान्हिथं अप्वया वयाच्वंसां थुमित नियन्त्रण यायेगु कुतः व नीति सरकारं ज्वनाच्वंगु मदु। भारत छगू विशाल देय् जुयाच्वंगु व विश्वय् दकलय् अप्वः जनसंख्या दुगु देय्त मध्ये निगूगु देय् जुयाच्वंगु कारणं थनयापिं मनूत थुकथं नेपाः दुहांवल धाःसा नेपाःया फुक्कं हे मौलिक कला सम्पदा व परम्पराय् विचलन वइगु निश्चित दु। आः हे नं मोहनिया इलय् 'भगवती जागरण'या रुपय् नेपालय् मोहनि नखः हनेगु परम्पराया अःखः पिने हे पाल ग्वयाः भगवति द्यः दयेकाः चछिन्हिछिं बाजं थानाः पुजा यायेगु चलन याना वयाच्वंगु दु। थ्व नेवाःतय्गु जक मखु नेपाःया नं चलन मखु। दुःखया खँ धायेमाः थुकी थनया गुलिखे स्थानीय क्लब, खलः पुचःत हे नं सीकं वा मसीकं सक्रियय जुयाः नेपाःया मौलिक कला सम्पदापाखें विचलन हयेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। थज्याःगु ज्यां झीगु मौलिक सम्पदा व म्हसीका तना वनीगु खँय् सकलें होशियार जुइमाः। थ्व हे खँय् सकसियां चिउताः ब्वलनेमा, मोहनि नखःया भिंतुना थ्व हे बियाच्वना ।

nhsakya@gmail.com

More Stories Like this