येँयाः, नेवाः व राजावाद

राजेन मानन्धर

गणतन्त्र वःगु स्वदँ धुंकाः नं छपुचः नेवाःतय् येँयाःबलय् जुजुयात स्वयेगु मनसुवा तयाच्वनी। जुजु जुयावंम्हेस्या नं थ्वहे नखः जःखः जक नेवाःतय् दथुइ थःगु अस्तित्व क्यनेमास्ति वइ। धाथें येँयाः, नेवाः व जुजुवाद दथुइ छु स्वापू दु?

झी दक्वस्यां सिउ, थौं स्वयाः २४२ दँ न्ह्यः गोर्खाया जुजु पृथ्वी नारायण शाहं येँयाः कुन्हु येँय् आकाझाकां हताः कयाः थःगु दयेकूगु, थनया निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताय् हाखलं इउगु खः। अथे जुयाः थ्व येँयाः शाह जुजुपिनिगु निंतिं नखः जक मखु, राजनीतिक पाठ नं खः। थुकिं शाहतय्त युद्धय् त्याकेत थज्याःगु क्वह्यंगु तकं याये जिउ धकाः स्यना थकल। थः थ्व लुँपौ, वहपौ दुगु देय्या सितिकं जुजु जुइ दइगु खःसा थम्हं प्राविधिक रुपं त्याकातयाम्ह नेवाः मचाया तुति तकं भागियाये फु/माली धकाः वं उबलय् हे थः वइपिं सन्ततितय्त सन्देश बिया थकल। थ्वहे तुति भागियानाः वा सिन्हः तिनाया अभिनय यानाः उमिसं नेवाःतय्त निसःत्यादँ तक सल गःगु नं झीसं खनेधुन। अथे जुयाः ला राजतन्त्र मदयेधुंकाः नं न्हापायाम्ह जुजुयात येँयाःप्रति मोह जुयाच्वनीगु, गुगुं नं रुपय् थ्व इलय् छकः जुजुवादीतय्गु हुलय् दयेकाः नेवाःतय् दथुइ थःगु उपस्थिति क्यनेत स्वइगु। उखे नेवाःत छपुचः नं थ्वहे येँयाःया त्वहचिनाः जुजु धइपिं माः धकाः सः तः वइगु, मानौं थ्व येँयाः धइगु थ्व शाह जुजुपिनिगु आविष्कार अले जुजु वन कि थ्व नं ल्यना च्वनी मखु ।

थज्याःपिं थः चुनाव त्याकाः राजनीतिइ वये भाःमखंपिं छपुचः नेवाःतय्त जुजु माः। थथें जुजुया मोजाया गन्ध मदयेकं सासः ल्हाये हे मफइपिं प्राणी तायेकाच्वन उमिसं व नेवाःतय्त। निसःत्या दँ न्ह्यवंनिसें शाहतन्त्रया माय्बिलिचा फ्येकुफ्येकुं थौं ला उपिं झं शाहतय्गु सर्पं हे न्याकेमाःपिं जुल नशाया नितिं। थ्व कालय् व नेवाःतय्सं क्यंगु शत्रुभक्तिया धलः दयेके जिउ। दरवार दयेकेगु नामय् द्वलंद्वःपी बुँ उमिसं थःगु याना काल, नेवाःतय्त थवंथवय् ल्वाकल, लँय् ध्वदुक्व ल्यासेपिं मिस्त थः भोगया वस्तु दयेकल। अझ नं थ्व सिलसिला जारी हे जुयाच्वन जुजुखलः ल्यतुल्ययाः स्यात धकाः प्रजातन्त्रिक सरकारया संवैधानिक उकुन्हुतक नं हनुमानध्वाखाय् बिचाः हायेका। जनताया अधिकार लाका कयाः तानाशाहं थें कू यातं नं बगलामुखीइ बासा लायाः सःतेगु ज्या नेवाःतय्सं बाहेक मेपिं सुनां यायेफइ? भचांछि भैलःद्यः मदयेकू। मेगु ला मेगु, ०६३ सालया आन्दोलन क्वानाच्वंबलय् तकं छगू धकाः नेवाः संस्थां छाति फुले यानाः जिमित जुजु म्वाः धकाः सः थ्वयेमफुत, थ्वयेत्यंगु सःयात नं क्वत्यल (आः वयाः चिकंलापा भासं भाषण यायेगु मेगु हे खँ।)

धाथें व नेवाःत गजबपिं। वंगु निगू शताब्दीइ राजतन्त्रया अत्याचार दकलय् यक्व फयाच्वंपिं नं नेवाःत, अले वहे राजतन्त्रयात दकलय् अप्वः थःगु ब्वहलय् यातायातां पाछायाच्वंपिं नं नेवाःत। नेवाःतय्सं नेपाःया शाह जुजुपिनिगु यथार्थ प्वलाः इतिहास ला च्वये मफुत, आः उमिगु हे थ्व दास मानसिकताया फाइदा व मोजा नतुनीपिंसं कयाच्वन ।

थुगुसी ला नेवाःतय्गु थ्व जुजुबाद तत्वं रेकर्ड हे तोडे यात। विश्व हिन्दू युवा महासंघं कुमारी पूजाया नामय् ज्ञानेन्द्रया जयजयकार यानाः नेवाःतय्त पुलांम्ह जुजुया तुति भागि याकेगु गुगु षड्यन्त्र यात, अझ पुलांपिं कुमारीपिंत अपहरण शैलीइ वयागु छेँय् चढे याये यंकल, उकिया लेखाजोखा इतिहासं याइ तिनि। तर थन स्पष्ट यायेमाः अन थः मस्त यंकूपिंसं ज्ञानेन्द्र वइ धकाः यंकूगु मखु, उपिं जुजुबादीत मखु। उपिं ला कुमारी पूजाया संस्कृतियात निरन्तरता बियाच्वंपिं जक खः ।

थन नं आयोजकया भूमिका म्हितेत नेवाः जक मखु उकिसनं शाहकालय् दकलय् अप्वः प्रताडित वर्गयात थने हल प्रतिनिधिकथं। थथे यायेवं व वर्गया म्हुतुप्वाः ती फइ, व वर्गया विरोध नेवाःतय्सं याये मफु अले पिने दक्व नेवाःत ज्ञानेन्द्रया पक्षय् दनि धकाः भ्रम फैले याये अःपुइ धकाः उमिसं सिउ ।

सरकारं ला ज्ञानेन्द्रयात जुजु दयेका तःगु हे दु नागार्जुन दरवारय् सुरक्षा बियाः। उकिसनं येँया लाय्कुली तिन्हिनय् थज्याःगु घटना जुलं नं नेवाः वृत्तय् छुं कथंया गाइँगुइँ न्यने मदु। हिसाबं ला नगुने सरकारं मेय् बी मखु धाःबलय् स्वयां तःधंगु आक्रमण खः थ्व। थज्याःगु अवस्थाय् व म्येय् मबिउ धकाः तिंतिंन्हूपिं, संस्कृतिइ घाः लाकल धकाः हाःपिं आन्दोलनकारीत गन वन? छु व अबलय् छगू अंग्रेजी पत्रिकां च्वः थें "म्येय्या लागि जूगु राजनीति" जक खः ला?

नेवाः संस्कृतिइ थुभनं न्हिनय् वयाः बलात्कार यातं नं कन्हय् नेवाः प्रदेशया चीफ मिनिस्टर जुइ धकाः म्हगसय् म्हंकाच्वंपिं सुं छम्ह नेवाः नेतां नं मछालाः आत्महत्या मयाः ।

भ्वँतय् तकं मदयेधुंकूम्ह जुजुयात म्वाकीगु थ्व घटनायात कयाः छुं दलं नं आपत्तिजनक धकाः धाये फयाच्वंगु मदु। एमाले व एनेकपा (माओबादी) प्रधानमन्त्री जुइगु कासाय् लानाच्वन, नेकां ला झन् थःगु पार्टी दुनेया हे नं रेसय् ब्यस्त (झीसं सिउ व ला छगू त्वह जक खः)। थज्याःगु अवस्थाय् नेवाः राज्य दयेकेमाः धकाः राजनैतिक प्रतिवद्धता ज्वनावःगु नेवाः मुक्ति मोर्चाया अनुपस्थितियात धाःसा सहज रुपं कायेफइगु अवस्था मदु। थुकिं मनूतय्त थीथी शंका यायेगु थाय् बियाच्वंगु दु ।

राजतन्त्र आः छगू वाद जक जुइधुंकल। जुजु माल धकाः मनय् तयेगु सुयां अधिकार जुइफु। तर ज्ञानेन्द्र झाडाबान्तां सीथाय्, खुसिबाः वनाः गां चुइका यंकूथाय्, वासः याके मफयाः आत्महत्या याःथाय् छाय् थ्यनी मखु? छाय् अरबौं सम्पत्तिया कर पुलेम्वाःम्ह मालिक जुयाः नं छम्ह मध्यम वर्गीय नेवाः मचां स्वयाः नं म्हो जक ध्यबा चन्दा दान बियाच्वंगु दु? थथे यानाः वं थःगु हैसियत जक क्यनाच्वंगु दु ।

आःया पार्टीतय्त आलोचना यायेगु छता खँ, जुजु माल धायेगु मेता खँ। वयेगु खःसा आः नेवाःतय्सं शाह खलकं वंगु निसःदँ तक नेवाःतय्त यानातःगु अत्याचारया ल्याःचाः याइ, वं उमिगु लुटे यानातःगु धनसम्पत्ति, जग्गा जमिन व मिस्तय्गु इज्जत लित बीमानि। झिसं थुइके माः गबलय् तक ज्ञानेन्द्र थः हे खुल्लामञ्चय् दनाः राजनीतिक पार्टी दयेकागु घोषणा याइ मखु, चुनाव ल्वाइ मखु, तब तक थन निम्ह प्यम्ह मनूतय्सं धार्मिक ज्याझ्वः यानाः नारा थ्वयेकाया व हुलमुलय् मखंक पर्चा ह्वलाया छुं अर्थ दइ मखु। उकिं थन नेवाःतय् दथुइ फुट ला हयेफइ, राजनीतिक क्षेत्रय् समस्त नेवाःतय्त बदनाम ला याइ तर राजतन्त्र धाःसा लित हइ मखु ।

More Stories Like this