नखःचखःया तिथिया खँ

बलदेव जुजु

थन नेपाः देशय् च्वंपिं आदिवासी नेवाःतय् दछियंकं धइथें हे लय्लय्पतिकं चीधंगु व तःधंगु नखःत हनेगु परम्परा दयाच्वंगु दु। थथे नखःचखः हनेबलय् थीथी द्यःत पुज्यायेगु चलन नं दु। द्यः पुज्यायेबलय् थुगु तिथिइ थुकुन्हु पूजा यायेगु धइगु खँ नं सीकेमाःगु जुयाच्वन। थुकिया लागि झीथाय् सरकारीस्तरं ज्योतिषतय्त दुजः दयेकाः 'पञ्चाङ्ग निर्णायक समिति' नामं छगू समिति नं स्वनातःगु दु। उगु समितिं दँय्दसं पञ्चाङ्ग (पत्रा) पिकयाः थ्व कुन्हु थुगु नखः हनेगु धकाः दिं क्वःछिनातःगु दु ।

अथे खःसां उगु पञ्चाङ्ग समितिया जोशीतय्सं थन च्वंपिं नेवाःतय्गु संस्कृतिया सिद्धान्त थुइकेगुपाखे मवँसे तप्यंक तिथि क्यंगु कुन्हु नखः हनेगु धकाः पत्राय् च्वया बीगु याना वयाच्वंगु दु। थुकिं यानाः नेवाः संस्कृतिकथं मजुयाः छन्हु छन्हु न्ह्यः हे नखःचखः हनेमाःगु जुयाबिल। थुकिं यानाः दँय्दस्कं विशेष यानाः मोहनि व स्वन्तिया इलय् दिं गोलमाल जुइगु जुयाच्वंगु दु। थुगु हे कारणं जनमानसय् गुलिं पत्राकथं हे यायेमाः धाइपिं दुसा गुलि न्हापांनिसें चले जुयाच्वं थें कन्हय् कुन्हु हे पूजा यायेगु व नखःचखः हनेमाः धाइपिं नं दुगु जुयाच्वन। थथे जूगुलिं थुकिया सिद्धान्त बारे सीका तयेगु बांलाइ ।

थन झीथाय् बर्त च्वनाः द्यः पूजा यायेगु व नखःचखः हनेगु खँय् निगू सिद्धान्त दु। उकियात संस्कृत भासं पूर्वविद्वातिथि व परविद्धातिथि धायेगु यानातःगु दु। थ्व शास्त्रं हे धयातःगु खँ खः। गुगुं नं तिथि सूर्योदय कालय् क्यनेधुंकूगु जूसां सूर्योदय जुइ न्यागू घरि दुने न्ह्यःया तिथि दनिगु जुल धाःसा उगु सूर्योदय कालय् दुगु तिथियात पूर्वविद्धा तिथि धायेगु याइ। गथे कि एकादशी तिथि सूर्योदय जूबलय् क्यनेधुंकूगु जूसां सूर्योदय जुइ न्ह्यः न्यागू घरि मपाक्क न्ह्यःयागु दशमी ल्यंदनिगु जुल धाःसा उज्वःगु एकादशी तिथियात दशमी विद्धा जूगु धाइ। अथे दशमी विद्धा जूगु एकादशीकुन्हु 'स्मार्तानाम् एकादशी व्रतम्' धकाः कुमाईतय्सं जक एकादशी माने यानाः बर्त च्वनी, मेपिंसं धाःसा माने याइ मखु। वयां कन्हय् कुन्हु सूर्योदय लिपांनिसें द्वादशी क्यनेधुंकूगु जूसां व दिं कुन्हु 'वैष्णवानाम्' धकाः वर्त च्वनी ।

थुकीया उदाहरण कथं २०६७ सालया अधिक वैशाख कृष्णपक्षया एकादशी ब्रत व आषाढ शुक्लपक्षया एकादशी ब्रतया बारे च्वय् धयाथें हे एकादशी तिथिकुन्हु 'स्मार्तानाम एकादशी ब्रतम्' व द्वादशीकुन्हु 'वैष्णवानाम् एकादशी व्रतम्' धकाः पञ्चाङ्ग पत्राय् च्वयातःगु दु। थन 'स्मार्त' धाःपिंत कुमाई धायेगु चलन दु। न्हापा शाह जुजुपिनि गुरु कुमाईत हे जुयाच्वंगु खः ।

थथे पूर्वविद्धा तिथि व परविद्धा तिथिया खँ एकादशी बर्तया खँय् जक मजुसे मेमेगु नखः पर्वय् नं छ्यलीगु नियम दु। गथे कि थुगु २०६७ सालया 'येँयाः पुन्हि' कुन्हु छन्हु न्ह्यः चतुर्दशी कुन्हु 'पूर्णिमा ब्रतम' धकाः पत्राय् च्वयातलसा कन्हय् कुन्हु येँयाः पुन्हि धकाः च्वयातःगु दु। थुकीया अभिप्राय नं थ्व हे खः कि पूर्वविद्धा तिथि माने याइपिनिगु निंतिं चतुर्दशी कुन्हु हे पुन्हिया बर्त च्वनेगु जुलसा परविद्धा तिथि माने याइपिनि लागिं 'येँयाः पुन्हि' धकाः माने यायेगु यानाच्वन। थुकथं हे स्वन्तिया 'लक्ष्मी पूजा' यात नं औंसी क्यं वइ कुन्हु 'पूर्वविद्धातिथ्यनुया' दिनं लक्ष्मी पूजा च्वयाः वयां कन्हय् कुन्हु 'परविद्धातिथ्यनुयादिनां' 'लक्ष्मी पूजा' धकाः च्वयाबिउगु जूसा समस्या पिहां मवइगु जुइ। पञ्चाङ्गकर्तातय्सं पूर्वाग्रह तयाः ज्याखँ याये मजिउगु खः ।

झीथाय् पशुपति महाःद्यःया देगलय् लय्लय्पतिं सुथसिया इलय् पुन्ही कुन्हु द्यःयात महास्नान याकेगु व न्हिनय् वा बहनीया इलय् विशेषकथंया भोग छायेगु चलन न्ह्याना वयाच्वंगु दु। थुगु महास्नानया ज्या पुन्ही क्यंगु कन्हय् कुन्हु छगू घरि जक जूगु जूसां उगु हे दिं कुन्हु यायेगु परम्परा न्ह्याना वयाच्वंगु झीसं खनाच्वनागु दु। अथे हे येँ देय्या जनबहालय् नं छन्हु न्ह्यः तिथि क्यन धकाः उकुन्हु गबलें हे मयासे कन्हय् कुन्हु घरि पलाः म्हो जक जूगु दुसां कन्हय् कुन्हु हे यायेगु चलन दु ।

थुज्वःगु फुक्क खँया विचाः यानाः पञ्चाङ्ग पत्रा दयेकीपिं समितिया ज्योतिष भाजुपिंसं पूर्वविद्धा व परविद्धा निगुलिं तिथी सकसियां थःथःगु सिद्धान्तया चलनकथं याये मजीक बिचाः यानाः पात्र (पत्रा) प्रकाशन यायेमाः, कुमाई सिद्धान्तयात जक महत्व बियाः पनपच्छे याये मजिउ। न्हापाया जुजुपिनि कुमाईत गुरु जूगुलिं कुमाई सिद्धान्त जक छ्यलाः पञ्चाङ्गकर्तातय्सं पनपच्छे याना वयाच्वंगु खः। आः ला कुमाई राज मखयेधुंकल। उकिं पञ्चाङ्गकर्तातय्सं वाःचायेके माल ।

More Stories Like this