तिथि व झीगु नखःचखः

नेपाल संवतया न्हूदँ हनेगु व नेवाःतय् नखःचखः न्यायेकेगु सवालय् दँय्दसं हे पात्रो दयेकीपिं ज्योतिषतलिसे विवाद जू । कारण पात्रो दयेकीपिं ज्योतिषतय्सं दँय्दसं हे नेपाल संवतया न्हूदँयात चीका छ्वयेगु कुतः यानाच्वंगु दु । थुगुसी नं अथे हे जुयाच्वन । पात्रोय् नेवाःतय्सं हनीगु तःधंगु नखः म्हपुजा गायब । आखिर छाय् दँय्दसं हे थथे जुयाच्वन ? थ्व विषयय् आः छक्वः पुनर्विचार हे जुइमाःगु आवश्यकता दु ।

थथे जुइगुया दकलय् प्रमुख कारण ला छु धायेबलय् देशय् पात्रो दयेकेगु निर्णायक तहलय् च्वनाच्वंपिं मनूतय् म्हपुजा धइगु हे यायेम्वाः । अय् जुयाः पात्रोय् म्हपुजा दु वा मदुया उमित मतलब हे मदु । म्हपुजा धइगु नेवाःतय् लागिं गुलि अहम् महत्व दुगु नखः खः धइगु खँय् उमिसं गबलें हे ध्यान मबिउ । उकिसनं नेवाः देय् दबूपाखें म्हपुजायात 'नेवाःतय् एकताया नखः' धकाः घोषणा यानातःगु दु । नेवाःतय् थीथी जातया परम्परा, संस्कार, संस्कृति पाःसां म्हपुजा छगू सकल नेवाःतय्सं छन्हुं हे माने याइगु मंकाः पर्व खः धकाः घोषणा यानातःगु दु । गनं अय् जुयाः जकं थ्व म्हपुजा धइगु नखःयात हे छिन्नभिन्न यायेगु षडयन्त्र गुगुं थासं जुयाच्वंगु खः ला ? म्हपुजा हे मंत कि ला नेवाःतय् एकताया संस्कृति नं मंत ।

पात्रो दयेकीपिं ज्योतिषतय्सं तिथिया लिउलिउ वनाः पर्वयात वेवास्ता यानाच्वंगु खनेदु । वास्तवय् तिथि धइगु व पर्व धइगु वहे मखु । अय् जूगुलिं तिथि तुत् जुल धायेवं पर्व नं तुत् यायेमाःगु आवश्यकता मदु । पात्रोय् तिथि मदु धकाः म्हपुजा थेंज्याःगु पर्वयात हे तुत् यायेगु चलन जुयाच्वन ।

तर म्हपुजा धइगु सम्पूर्ण नेवाःतय्सं परम्परांनिसें हना वयाच्वंगु पर्व । आः वयाः थ्व पर्वयात नेवाःतय् एकताया पर्व धकाः नं स्वीकार यायेधुंकल । थज्याःगु अवस्थाय् आः झी नेवाःतय्सं ज्योतिषतय्सं पिकाःगु तिथियात स्वीकार यानाः पर्वयात वेवास्ता यायेगु लाकि परम्परायात निरन्तरता बियाः तिथिया चिउताः मतसे पर्व हनेगु ? थ्व झीगु न्ह्यःने दंवःगु न्ह्यसः खः ।

पचांग निर्णायक समितिया अध्यक्ष माधव प्रसाद भट्टराईनं ला थथे धयादीगु दु - दकलय् तःधंगु शास्त्र खः, तर शास्त्र सिबें तःधंगु परम्परा खः । थौंकन्हय् पचांग समितिं पिकाइगु पात्रोयात फयांफछि समावेशी दयेकेगु कुतः जुयाच्वंगु दु । अय् जूगुलिं उकी थथे धयातःगु दु - तिथि तुतफुटया सवालय् थीथी समुदायतय्सं थःपिनि पर्व थःपिनिगु हे परम्परा कथं गथे छिं अथे हंसां जिउ । अय् जूगु कारणं झी नेवाःतय्सं नं यदि पात्रोय् म्हपुजा लोप यानातल वा निन्हु क्यनातल धाःसा उखेपाखे मवँसे थःगु परम्परा कथं म्हपुजा याःसां जिउ । स्वयम् ज्योतिषतय् बिचाः कथं नं थ्व मिले जूगु चलन खः ।

झीगु चलन धइगु लक्ष्मीपुजा, म्हपुजा व किजापुजा स्वन्हु झ्वःलिं हनेगु खः । थ्व वास्तवय् स्वन्हु झ्वःलिं हनीगु नखः जूगुलिं हे थुकियात स्वन्हुति अर्थात स्वन्ति धाःगु खः । खय्ब्रम्हूतय्सं हनीगु तिहार व झीसं हनेगु स्वन्ति वहे मखु । अय् जूगुलिं खय्ब्रम्हूतय्सं थःगु हे कथं तिहार हनी, झीसं थःगु हे कथं स्वन्ति हने । झीसं स्वन्ति हनेबलय् खय्ब्रम्हूतय्सं पिकाइगु तिथियात आधार दयेकाच्वनेम्वाः ।

म्हपुजा गडबड जुइबलय् वयां कन्हय् कुन्हु हनीगु किजापुजा नं गडबड जूवनेगु याः । किजापुजा कुन्हु ज्योतिषतय्सं सिन्हः तीगु साइत नं बियातःगु दइ । अय् जुयाः वहे साइतय् लाक्क सिन्हः तीमाः धकाः गुलिखे नेवाःतय्सं म्हपुजा हे गडबड यानाः जूसां साइतय् किजापुजा याइपिं नं दु । थुकी नं झीसं छता खँ थुइकेमाः । झी नेवाःतय् साइत स्वयाः किजापुजा यायेम्वाः । अझ धाथें धायेगु खःसा झीत साइत धइगु हे म्वाः । साइत स्वयाः किजापुजा यायेगु चलन नेवाःतय्सं खय्ब्रम्हूपाखें सयेका काःगु खः । खय्तय्सं किजापुजायात 'भाइटीका' धाइ । उकिं उमि किजायात सिन्हः तिकल कि ज्या क्वचाः । झी किजा वा दाजुयात सिन्हः जक तिकां मगाः पूरा मन्दः च्वयाः पुजा यायेमाः । उकिं उमिसं भाइटीका धाःसा झीसं किजापुजा धाइ । साइत धइगु 'भाइटीका' याइपिंत खः 'किजापुजा' याइपिंत मखु । झी नेवाःत स्वम्ह तता वा केहेँ दुसा स्वम्हेसिथाय् स्वक्वः हे वनाः किजापुजा याकेमाःपिं खः । साइत छक्वः वइ किजापुजा स्वक्वः जुइ । थुकिं नं सी दु झी साइत स्वयाः किजापुजा याइपिं मखु ।

किजापुजा जक मखु, मोहनिया चालं कुन्हु नं झी साइत स्वयाः सिन्हः तीम्वाः । चालं कुन्हु झी पुजा यायां गबलय् क्वचाल अबलय् सिन्हः ती । असनय् च्वंपिं नेवाःतय्सं दशमि कुन्हु मखु वयां कन्हय् एकादशि कुन्हु तिनि चालं न्यायेकी । थुकियात 'असं चालं' धायेगु चलन दु । ज्योतिषतय्सं साइत ला दशमि कुन्हु जक बी । एकादशि कुन्हु चालं याइपिंत साइत ग्व ले ? थुकिं सीदु झी नेवाःतय्त साइत धइगु म्वाः । मोहनिया सिन्हः तीत नं साइत म्वाः, किजापुजाया सिन्हः तीत नं साइत म्वाः ।

अय् जूगुलिं झीसं साइतया लोभ यानाः म्हपुजायां कंस कुन्हु वा लक्ष्मीपुजायां कन्हय् कुन्हु हे किजापुजा यानाच्वनेम्वाः । झीगु किजापुजा लक्ष्मीपुजायां कंस कुन्हु अले म्हपुजायां कन्हय् कुन्हु हे लाइ । उकी दोमन यानाच्वनेमाःगु कारण हे मदु ।

थुगु नेवाः परम्परा कथं थुगुसी झीसं हनेमाःगु स्वन्ति नखः थथे खः :
कौलागाः ३० (कार्तिक २० गते/ November 6th) - लक्ष्मीपुजा
कछलाथ्वः १ (कार्तिक २१ गते/ November 7th) - म्हपुजा अले
कछलाथ्वः २ (कार्तिक २२ गते/ November 8th) - किजापुजा ।

Related Stories

मोहनि नखःया भिंतुना

More Stories Like this

काेरियाय् नेवाः भ्वय्, नम्रता श्रेष्ठयात हन
न्यूयाेर्कय् इहि
राजनीतिक दलतय् घोषणापत्र व नेवाः दृष्टिकोण
किपुली मंकाः बाखं गोष्ठि
"वर्तमान राजनीतिक संन्दर्भय् नेवाः स्वायत्त राज्य" सम्बन्धि गोष्ठी