'एक्स्पोज' जुइमाःपिं मनूत

नरेशवीर शाक्य

नेवाःतय्गु नखः व थुकिया तिथि नेवाःतय्गु निंतिं महत्वपूर्ण विषय खः। तर तिथियात न्ह्यःने लिउने लाकाः नेवाःतय्सं हना वयाच्वंगु नखःचखःयात अलमलय् लाकेगु ज्या ज्योतिषतय्सं पात्रोय् न्ह्यथनाः यानाच्वंगु दु। नेवाःतय्त अलमलय् लाकेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। आः नेवाःत आजित हे जुयाः थुकिया समाधान न्ह्याबलेंया निंतिं जुइमाल धकाः कुतः न्ह्याकाच्वंगु दु। पात्रो पिकाइपिं व ज्योतिषतय्सं थ्व ज्या नियतबस हे यानाच्वंगु, राजदरबारया जुजुयात लय्तायेकेत यानाच्वंगु धयागु खँ छुं दिं न्ह्यः जूगु छगू ज्योतिष व पात्रो दयेकीपिं दुगु सभाय् चर्चा जुइवं विवादया विषय जुल। हनेबहम्ह संस्कृतिविद् सत्यमोहन जोशीं नेवाः नखःयात नियतवस स्यंकाच्वंपिं थुपिं छम्ह छम्ह मनूतय्त 'एक्सपोज' याना बी माः धकाः हाथ्या बीवं अन उपस्थित ज्योतिषत व पात्रो दयेकीपिं मनूतय्सं 'जिमित बेइज्जत यात' धका: अनं दनाः सभाहलं पिहां वनेगु कुतः तकं जुल ।

नेवाःत थःपिनिगु मान्यता व परम्परा कथं नखःचखः हनाः नेपाःया संस्कृतियात म्वाका वयाच्वंपिं खः। नखःचखः हनेगु झ्वलय् दिं व तिथिया नं अति हे महत्व दयाच्वनी। छु नखः छु दिं कुन्हु हनेमाः धयागु मान्यता दयाच्वनी अले उकथं हे नखः नं हना वयाच्वंगु दइ। थ्व छगू नेवाः एकताया सुचक नं खः। नेवाःतय्सं एकरुपं नखःचखः हनाः नेवाःत सकलें छधी खः धकाः क्यना वयाच्वंगु परम्परा नं खः। थ्व नेवाः एकतायात न्हंकेगु निंतिं पंचायत कालंनिसें कुतः जुयाः थौं तक नं जारी हे जुयाच्वंगु दनि। थथे तिथि पर्वया दिं सिलसिलाबद्ध जुइक पिथनेगु भाला पंचांग समितिं कयातःगु दु। पंचांग समितिं पिथनीगु पात्रोय् छु तिथि छु दिनय् लाः, छु नखः छु बारय् लाः धकाः न्ह्यथनेगु ज्या याना वयाच्वंगु १३० दं मयायेधुंकल। लिपा पंचायतकालय् वयाः मुलतः थ्व दरबारय् छुं नं ज्या साइतकथं यायेमाः धकाः जुजुया संरक्षणय् हे थ्व पंचांग समिति दयेकाः ज्या न्ह्याकाच्वंगु खः। तर थथे पंचाग समिति दुने च्वनाः ज्या याइपिं मनूतय्सं तिथि, नक्षत्रया गति स्वयाः दिं क्वःछीगु स्वयां नं जुजुयात छिं कथं जक साइत च्वयाः पात्रो पिथनेगु यायेवं जात्रा पर्व हनेगु परम्पराय् अलमल जुयाः छु नखः गकले हनेगु धयागु खँय् विवाद ब्वलना वःगु खः। थ्व विवादं दकलय् अप्वः लिच्वः नेवाःतय्गु तःधंगु नखः म्हपुजायात लाकूगु खः ।

म्हपुजा नेवाःतय्गु दकलय् तःजिगु नखः खः। थ्वकुन्हु नेपाःया मौलिक संवत् नेपाल संवत् हिलीगु दिं खः। नेपाःया मौलिक संवत् नेपाल संवत्यात राष्ट्रं वास्ता मयासे विदेशं हयातःगु विक्रम संवत्यात थौं तकं राष्ट्रं राष्ट्रिय संवत्या मान्यता बियाः छ्यलाबुलाय् हयाच्वंगु दु, तर नेपाःया मौलिक संवत्यात सरकारं छ्यलाबुलाया मान्यता बियाच्वंगु मदु। अझ मुलुकय् गणतन्त्र वयेधुंकाः हरेक पर्व, थीथी जातिया न्हूदँया लसताय् नेपाःया गजेटय् हे च्वयाः सार्वजनिक विदा घोषणा यानातःगु दु तर थौं तक नेपाल संवत्या न्हूदँया सार्वजनिक विदा धकाः न्ह्यथनाः विदा बीगु ज्या यानातःगु मदु। नेपाःया मौलिक संवत्यात नेपाः सरकारं राष्ट्रिय संवत् धकाः मान्यता बिया धयातःसां थुकियात ब्यावहारिकरुपं नाला कायेगु ज्या जुयाच्वंगु मदु।
नेवाःतय् नखःचखः हनेगु झ्वलय् थःपिनिगु हे परम्परा, मूल्य व मान्यता दु। तर थुकियात आक्रमण याये कथं पात्रो पिकाइपिं मनूतय्सं थ्व नखःत साइतय् हनेमाः धकाः साइतया ई सार्वजनिक यानाः सकल नेवाःतय्सं नखःत छन्हुं हे हनीगु खँय् विभाजन याना बिउगु दु। साइतया दुने धडि पलाःया खँ न्ह्यःने हयाः नेवाः परम्परायात अलमल यायेगु षडयन्त्र थुमिसं याना वयाच्वंगु दु ।

नेपाःया अधिकांश नखःचखः तिथिया लिधंसाय् हनेगु याना वयाच्वंगु खः। थ्व परम्परा सदिऔं न्ह्यवंनिसें न्ह्याना वयाच्वंगु खः। थ्व कारणं थथे चन्द्रमाया गतिया लिधंसाय् हनीगु नखः चखः दुने तिथिया तुत, तिथि निन्हु क्यनीगु ज्या न्हापा न्हापा नं जुया वयाच्वंगु खः। तर थज्याःगु समस्यायात नेवाःतय्सं थःपिनिगु हे मान्यताकथं समाधान यानाः 'तिथि क्यंगु दिं हे उगु तिथि न्हिछिं जुइगु' मान्यता ब्वलंकाः नखःचखः हना वयाच्वंगु खः। तर थ्वहे खँयात हाथ्या बी कथं घडी, पला व साइतया खँ न्ह्यथनाः थ्व परम्परायात स्यंकेगु ज्या छथ्वः मनूतय्सं याना हयाच्वंगु कारणं थथे नेवाः परम्परा व मान्यता विरोधी मनूत 'एक्सपोज' जुइमाःगु खँय् विवाद मदु ।

थुकथं नेवाः परम्परया ज्याय् पंगः तया वयाच्वंगु खँ अप्रत्यक्षरुपं नेपाल संवत्यात हे हाथ्या बिया वयाच्वंगु खः धयागु खँ नं आः स्पष्ट जुइमाः। पात्रो च्वइपिं मनूत व पंचांग समिति नेपाल संवत्यात हाथ्या बीकथं आः मूलरुपं निता खँ न्ह्यःने हयाच्वंगु दु। थुमिसं न्हापां नेपाल संवत् व म्हपुजाया छुं हे स्वापू मदु धयाच्वंगु दुसा आः वंगु दँ निसें नेपाल संवत् हिलीगु दिं प्रतिपदा मखु औंसि धकाः पात्रोय् क्यना हयाच्वंगु दु। नेपाल संवत् कछलाथ्व प्रतिपदा कुन्हु शुरु जुयाः कौलागा आमाई (लक्ष्मीपुजा) कुन्हु क्वचाइगु खँ इतिहास, परम्परा, ब्यवहार व नखःचखलं स्पष्ट क्यनाच्वंगु दु। थ्वहे मान्यताकथं सदिऔं न्ह्यवंनिसें नेवाःतय्सं जीवन यापन यानाः थःपिनिगु कुलाचार व परम्परायात ल्यंकाच्वंगु दु ।

थ्व हे मान्यतायात हाथ्या बीगु ज्या, नेपाःया मौलिक संवत् नेपाल संवत्या तिथियात हाथ्या बीगु ज्या सुनां यानाच्वन थुपिं 'एक्सपोज' जुइमाःपिं समाज विरोधी मनूत खः धयागु खँय् सुनां शंका यायेमाःगु थाय् मदु ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this