तुतः वाचन संस्कृतियात न्हूधाः यायेनु

लाभरत्न तुलाधर


नेपालभाषाय् अनूदित जुइधुंकूगु समछन्दी तुतःया धलः
१. दशवल स्तोत्र,
२. महायान सूत्र
३. श्री ज्योतिरुप
४. महामञ्जुश्री
५. आर्यावलोकितेश्वर,
६. यशोधरा व नरसिंह,
७. प्रज्ञापारमिता,
८. ताराशत नाम
९. भद्रचर्या (चरी),
१०. नामसंगीति(आंशिक)

स्वनिगः बुद्धमार्गीया छगू म्हसीका :
थौं म्हिगःया स्वनिगलय् न्ह्यानाच्वंगु गुंलाधर्मया छगू अभिन्न अंग जुल। तुतः ब्वनेगु परम्परा अध्ययन याइपिनि धारणा दु कि बौद्ध स्तोत्र पाठया प्रथा धयागु विशेषतः गुंला लछि सुथ वा बहनी न्ह्याकीगु छगू अभ्यास खः। यथार्थ अथे मखु। छुं दशक न्ह्यः तक पुन्हि व अष्टमि पतिकं तुतः ब्वनेमाःगु गुथि म्होतिं येँया तःगूखे बाहालय् दु। इलं भाय् महाल्सेंलि गुंला लछि, व नं स्वयम्भु महाचैत्यया अग्रस सुथय् त्वाः जक हुइथें हथासं ४�५ पु स्तोत्र वाचन यानाः सिधयेकेमाःगु लकस ब्वलन। अथे ला, यल देसय् बुंगद्यःया रथयात्रा ज्वःछि घःमाः न्ह्यःने दनाः नामसंगीति ब्वनीपिं आः नं उलि हे खनेदु। वथें तुं ख्वप देसय् स्वंगू वा प्यंगू ति विहारय् आः नं समवेत सलं तुतः ब्वनीगु न्यनेदु ।

तुतःया प्रेरणास्रोत प्राचीन ग्रन्थ :
नेपाल मण्डलय् थुज्वःगु बौद्ध स्तोत्र च्वयेगु व ब्वनेगु परम्परा गबलय्निसें प्रारम्भ जुल धकाः मालेगु बखतय् सम्राट कनिष्कया शासनकालय् थुकिया हा थ्यनी। अर्थात पेशावरय् भिक्षु वासुमित्रया सभापतित्वय् महायानी परम्पराया संगायन लिपा तिनि बौद्ध ग्रन्थत नं संस्कृत भासं च्वयेगु ज्या शुरु जुल। थुकिया झ्वलय् नालन्दा विश्वविद्यालयया प्राध्यापक शान्तिदेव आचार्यं रचना यानादीगु सुविख्यात 'वोधिचर्यावतार' उत्कृष्ट ग्रन्थ जुल। थ्वयात तिबः बीकथं लिपा प्रज्ञापारमिता, सद्धर्म पुण्डरीक थुज्वःगु शून्यता व वोधिसत्व आदर्श प्रतिपादन याइगु ग्रन्थत पिहां वल। हाल नेवाःतय्सं नव्याकर्ण (नवग्रन्थ) धयाच्वंगु सफूत थ्वयाबे लिपा हे तिनि थीथी इलय् च्वज्या जूगु खनेदु ।

तुतः पुचलय् नं नायः तुत :
महायानी बुद्धधर्मय् बोधिसत्व, बोधिचर्या व बोधिज्ञानया सर्वोच्च थाय् दु। थ्व तथ्ययात सर्वसाधारण जनमानसय् थ्यंकेगु उद्देश्यं अनेक देव देवीपिंत प्रतीककथं न्ह्यब्वयाः उगु ईया सिद्धान्त विद्धान साहित्यकारपिंसं रसयुक्त छन्दोबद्ध पद्य वा श्लोक रचना याना थकूगु सीदु। थुकियात हे स्तोत्र�तोतर�तुतल धायेगु यानाच्वनागु खः। थुकथं थीथी इलय् चिनातःगु असंख्य तुतः मध्येय् स्वपु तुतःयात विशेष महत्व बियाः ब्वनेगु पुलांगु मान्यता दु, इपिं खः, भद्रचरि(चर्या), तारा(शत) नाम व नाम संगीति। थ्व बाहेक सकभनं लोकंह्वाःगु खः, दशवलया तुतः गुकियात प्रभात स्तुति नं धाः।

देवभाषा संस्कृतया दुर्गति :
बहाः बहिली संस्कृत शिक्षा बीगु प्रचलन तनावन। स्वयं गुरु वज्राचार्य वर्गयाके नं संस्कृत भाषा व व्याकरणया ज्ञान अभाव जुसेंलि स्तोत्र वाचनयापाखें सद्धर्म वा आध्यात्मक ज्ञान प्राप्त जुइगु सम्भावना कम जुल। लिच्वः कथं, पुलांगु पुस्तां सःसःथे ब्वनाः औपचारिकता पूवंकेगुली सीमित जुयावल। न्हूगु पुस्तायात ल्वयेक परिष्कार व परिमार्जन यायेत न्ह्यचिलीपिं खने मंत। परिणाम स्वरुप, थौंम्हिगः ल्यं दनिगु तुतः गुथि व बाजं खलःया दुजःतय्सं केवल परम्परा ल्यंकेकथं थःपिंसं छु ब्वना वा छु सयेका धइगु हे मथूसां ब्वनेमाः धकाः जक ब्वनाच्वंगु खनेदु। थुकिया बांमलाःगु लिच्वः वंगु २०�२५ दँ थुखे प्रेस आखलं हे छापे यानातःगु तुतः सफू व उकी दुथ्यानाच्वंगु संस्कृत श्लोकया भरमार अशुद्धि व विकृतिं कुगाक दसि बियाच्वंगु दु। शब्द हे पाय्छि मजूसां ब्वनीम्हं गथे शुद्ध यानाः ब्वनी? ब्वनाच्वंगु हे मखु कथं जुसेंलि खः कथंया ज्ञान गलबय् दइगु, गुकथं दइगु?

न्हू पुस्तायात स्यना बीगु हाथ्या :
थुकथंया चिउताः कयाः थ्व च्वमिं गुपु संस्कृत स्तोत्रया 'झीगु तुतः' नामं समछन्दी अनुवाद सफू नेपालभाषां ११३६ स पिथना। तर अनुमान याना कथं तुतः प्रेमीतय्सं ग्राह्यता बिउ थें मताल। निदँ ति लिपा थुपिं मध्येय् भद्रचरि छपु बाहेक मेगु ब्याकं नेवाः तुतःयात दाफा खिंया तालय् कान्छाबुद्धजुं स्वरबद्ध यानाःलि रिकर्डिंग नं याना। तर बजार व्यवस्थापक जूम्हेस्यां वितरण ज्या सुचारु मयाःगुलिं बौद्ध समाज हाकनं छकः ठगे जुल। थनंलि, येँ व यलया थीथी पुचलं संस्कृत तुतः हे स्वरांकन यानाः थीथी इलय् प्रचारया कुतः न्ह्याकल। तर जनमानसय् प्रभाव लाः थें खने मदुनि। आः थौंया न्ह्यसः थ्व दिं न्हूगु पुस्तायात थ्व सुसंस्कृतिया धरोहर गुकथं लःल्हाःसा इमिसं नुगलंनिसें ययेकाः सचे यानातइ?

तुतः संस्कृति संरक्षणया चिउता :
थ्वहे विषयय् छुं दिं न्ह्यः तेजरत्न शाक्यं चिउताः क्यँसें छपु च्वसु च्वःगु ब्वने दत। युवा पुस्तायात थुगु ख्यलय् उत्प्रेरित यानाः सहभागी याकेमाःगु खाँचो वय्कलं नं स्वीकार यासें थुकिया निंतिं यइपुगु सलं छन्दय् हंक ब्वनाः सीडी दयेकेमाः धकाः सुझाव नं बियादी। शाक्यजुं थनिं ११ दँ न्ह्यः तुतः परम्पराया मालेज्याया �वलय् थ्व च्वमियात नापलानाः योगदानया निंतिं आग्रह याना धयादिल। थम्हं धाःसा कुतः यानाः नं सुं तेजरत्नं थःत थ्व विषयस खँलाबल्हा याःगु लुमंके मफुत। च्वसु ब्वनाःलि हे जक थुलि सीदत कि बौद्ध नेवाः समाजया छगू अनुसरणीय तुतः वाचनया संस्कृति लोप मजुइकेत छुं यायेमाः धाइम्ह छम्ह च्वछायेबहःम्ह व्यक्ति जुइमाः। बरु, गुलिखे दँ न्ह्यः झ्वाःबहाःया वज्राचार्य फणीन्द्ररत्नजुं थःगु ज्यापती झीगु तुतःया छुं श्लोक त्यासा कायेत नापलाःगु धाःसा लुमंनि। हाकनं उगु हे बखतय् अनयात ज्याःपौ पूवनकि छगू प्रति "लिपि" थःत नं थ्यंका बिउसा साप जिउ धकाः इनाप यानागु खः। लिपा अथें जुल। थःगु हे मांभासं तुतः ब्वनेगु बारे गुर्जुया बियाः सीके मास्ते वः ।

छन्द कक्षाया अनुभव
वंगु दिल्लागाःया लिपांगु छवाः असंया भिंतुना गुथिया ग्वसालय् तुतः ब्वनीपिं ल्याय्म्ह ल्यासेपिंत थुकी छ्यलातःगु थीथी छन्दया छुमां सहित लसं छायेपियाः स्यनेगु कनेगु अवसर दत। थुगु कक्षाय् १८म्ह युवा व ३ म्ह युवतीपिंसं ब्वति काःगु खः। मिजंपिं मध्येय् बच्छिं मयाक धाःबाजं खलःलिसें स्वयम्भु महाचैत्यय् तुतः ब्वनाच्वंपिं खः। इमिगु प्रतिक्रिया थथे न्यनेदत�"पुलांपिंलिसे च्वये ब्वनेबलय् छगू हे सलं आखः व लय ज्वःमलाः। थन ब्वनाः न्यंकूबलय् गुगु झ्वः गथे कायेगु, गुथाय् दीगु थू थें च्वन। थुल कि अःपुइगु व अःपुल कि दुनेंनिसें ब्वने न्ह्यालीगु जुयाच्वन का ।"

युवा पुस्ताया दायित्व :
नेवाः बौद्धया हे गौरवशाली थुगु संस्कृति ताःआयु यायेत सकसिनं ध्यान बीमाल। थुकिया निंतिं न्हापांगु शर्त खः छन्दोबद्ध स्तोत्रयात शुद्ध उच्चारण माने दन्तय् नं लय हंक पाठ यायेमाल। अले पुलांगु संस्कृत भाषाय् छतिं हे ज्ञानगुण लाना काये मफुगु जूसा थःगु हे मांभासं हीकातःगु तुतः ब्वनाः परम्परायात न्हूधाः यायेत लिचिले मजिल। नकतिनि न्हूनिबलय् न्ह्यागुं भचा थाकुइफु। परिश्रम व मिहेनतं तचकं थाकु थें च्वंगु नं लिपा स्वाभाविक जुयाः अःपुया वइ। धर्म, भाषा व संगित स्वतां चूलाइगु तुतः ब्वनादीपिंत थुकी पानागु परिश्रमं आखिर जय जुइ ।

More Stories Like this