छु कारणं घोषणा यायेत्यंगु नेवाः स्वायत्त राज्य ?

सुजिव बज्राचार्य

नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया पाखें वइगु पुस ११ गते नेवाः स्वायत्त राज्यया घोषणाया नापं नेवाः स्वायत्त राज्यया झण्डोत्तोलन याइगु ज्याझ्व: सार्वजनिक जुइधुंकूगु दु ।

थ्वहे दथुइ एनेकपा (माओवादी)या पाखें नं पुस १ गते नेवाः स्वायत्त राज्यया घोषणा जुइत्यंगु दु । माओवादीं थ:गु आन्दोलनया दौरानय् स्वायत्त राज्यया घोषणा यायेत्यंगु ख: व समानान्तर सत्ताया अभ्यास याइगु मखसें प्रचारात्मक जक धा:गु दु । तर मंकाः संघर्ष समितिया पाखें यायेत्यंगु नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणाया उद्देश्य व उपादेयता छु ख: - थुकीया चर्चा जुइ आवश्यक जूगु दु ।

दकले न्हापां नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति धइगु नेवाः स्वायत्त राज्यया निंतिं क्रियाशील दक्वं नेवा: संगठनतय् मंका: व प्रतिनिधिमूलक संगठन ख: । नेवाः स्वायत्त राज्यया निंतिं नेवा: जनतां त:गु आकांक्षायात थ्वहे संगठनं प्रतिनिधित्व याना: न्ह्या वनाच्वंगु दु । नेवा:त दुनेया जातजातिया संघसंस्थातय् म‌ंका: संगठनया कथं दुगु नेवा:तय् राष्ट्रिय संगठन - नेवाः देय् दबू, आदिवासी ज्यापुतय् संगठन ज्यापु महागुथि व ज्यापु समाज - यल, जातीय स्वायत्त राज्यया निंतिं स्थापनाकाल निसें प्रचारात्मक रूपं लगे जूगु संगठन नेवाः देय् गुथि - नेपाल मण्डल, नेवा: हकहितया निंतिं स्थापित संगठन नेवाः जागरण मञ्चया नापं राजनीतिक दलया नेवा: भ्रातृ संगठनत थुकी दुने दुथ्यानाच्वंगु दु । थंज्या:गु भ्रातृ संगठनय् एनेकपा (माओवादी)या भ्रातृ संगठन नेवाः राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चा, नेपाली कांग्रेसया भ्रातृ संगठन - नेवाः लोकतान्त्रिक दबू, नेकपा (एमाले)या भ्रातृ संगठन - नेवाः लोकतान्त्रिक नेवाः संघ, नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया भ्रातृ संगठन - नेवाः ल्याय्म्ह न्ह्यलुवाः, विघटित नेकपा (एकता-केन्द्र) सम्बद्ध भ्रातृ संगठन - नेवाः मुक्ति मंकाः दबू मंकाः संघर्ष समितिलय् प्रतिनिधित्व यानाच्वंगु दु । थुकथं नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिं यायेत्यंगु नेवाः स्वायत्त राज्यया घोषणायात दक्वं नेवा:तय् पाखें यायेगु घोषणा कथं कायेमा: । आ: न्ह्स: वइ - नेवा:तय्सं संविधानसभायात मप्यूसें छाय् थ:गु पाखें स्वायत्त राज्यया घोषणा यायेत्यंगु ले सा: ?

नेवा:तय्सं वंगु माघ ३ गते वसन्तपुरं भव्य व विशाल जुलुस पिथना: नेवा: स्वायत्त राज्यया निंतिं थ:गु माग व अवधारणापत्र आ: संविधानसभा - संवैधानिक समितिया अध्यक्ष जुयादीम्ह नीलाम्बर आचार्य मार्फत संविधानसभाय् ल:ल्हा:गु ख: । थुकीया छुं सुनुवाइ मजुइवं वंगु जेठ १८ गते भाषिक हाकूगु न्हि कुन्हु नेवाः स्वायत्त राज्य क्षेत्र ठप्प याना: दक्वसियां ध्यानाकर्षण नापं ख्याच्व: नं ब्यूगु ख: । वयां लिपा: नं प्रमुख राजनीतिक दलया नेतातय् लुखाय् वना: नं थ:गु माग पूवंकेत 'याचना' याना: जूगु ख: व संविधानसभा राज्य पुनर्संरचना व राज्यशक्तिया बाँडफाँड समितिलय् थ्यंका: थ:गु माग व अवधारण न्हब्व:गु ख: ।

थ्वया नापं संविधानसभाय् दुगु दक्वं नेवा: सभासदतय्सं नेवाः स्वायत्त राज्यप्रतिया थ:गु प्रतिबद्धता तकं जाहेर यायेधुंकूगु दु । थंज्या:गु अवस्थाय् नं छथ्व: जातिया हे आधिपत्य दुगु नेपा:या राज्यसत्तां छुं बांलागु 'रिस्पोन्स' मक्यनेवं नेवा:तय्सं नेवा: स्वायत्त राज्य प्राप्तिया निंतिं यानाच्वंगु आन्दोलनयात हाथ्याया भाय् न्ववायेमा:गु स्तरय् थ्यंकेमा:गु बाध्यता उपस्थित जूगु ख: ।

राज्ययात हाथ्याया भाय् न्ववायेगु व थाकुगु स्थिति मवतल्ले सत्ताधारीत थ:गु जक बाँसुरी पुया च्वनेगु अनुभव यक्वसिनं यानावयाच्वंगु दु । लोकतन्त्रया आगमनं स्वयां नं संक्रमणकालया स्थितिं याना: थुकी छुं सुधार व:गु महसुस जूसां नं आधारभूत रूपं छुं भिन्नता महसुस यायेफुगु मदुनी । माओवादीया झिदँया जनयुद्ध जुइगुया ल्यूने नं सत्ताधारीतय्सं थंज्या:गु हे 'धम्मरधुसे' पह: भूमिका कथं म्हितुगु दु, उकीया नं मूल्यांकन जुइ हे मा: । आ: नं जिम्मेवार पदाधिकारीया 'धम्मरधुसे' प्रवृत्तिं याना: हे नेवा:तय्सं थ:गु स्वायत्त राज्यया घोषणा यायेत बाध्य जुइमा:गु तथ्य स्पष्ट हे दु ।

नेवा:तय् स्वायत्त राज्यया घोषणा याये न्ह्यं हे तामाङ व किराँततय्सं स्वायत्त राज्यया घोषणा यायेधुंकूगु बुखँ पिहांवयेधुंकूगु दु । थ्व दृष्टिकोणं नेवा:त स्वायत्त राज्यया घोषाणा यायेगु खँय् ल्यूने हे ला:गु दु वा नेवा:त अप्व: संयमित जूगु । अझ: धायेमासा: नेपा: राज्यप्रतिया भीष्म पितामह शैलीलया थ:गु वफादारिताय् नेवा:त अझ 'आँच' लाके चाहेमजू । उकीं स्वायत्त राज्यया घोषणा यायेगु ज्याय् नेवा:तय् पाखें लिबा:गु ख: । ताम्सालिङया घोषणां थ:गु सिमाना मिचे या:गु खनेवं तिनि उपिं झसंग जूगु ख: - थ्व: नं खंगु हे खँ ख: ।

आ: छु नेवा:तय्सं थ:गु स्वायत्त राज्यया घोषणा यायेधुंका: संविधानसभा व राज्यया पाखें छुं मयासां जिलला: सा: - थ्व न्ह्स: दनाच्वंगु दु । तर वास्तविकता अथे मखु । संविधानसभा वा राज्यं नेवा:तय्सं घोषणा या:गु स्वायत्त राज्ययात थ:गु प्रक्रियाय् यंका: मान्यता बी हे मालिगु जुइ । यदि नेवा: जनतां या:गु ज्यायात प्रक्रिया पूवंका: ईलय् हे राज्यं मान्यता बी मफुसा: नेवा:तय्सं व्रि्रोह याइ व समानान्तर रूपं सत्ताया अभ्यास न्ह्याकी । वयां लिपा: स्थिति भयावहपूर्ण जुइ । थंज्या:गु अवस्थाय् नेवा:त दुने अन्ध जातिवादीत खनेदइ व प्रतिक्रियावादी तत्त्वतय्सं उमित उपयोग याना: राजधानीलय् दंगा ब्वल‌की ।

थ्व तप्यंक खने दुगु खँ ख: । जातिया आधारय् संघीयताय् वंसा: देय् टुक्रे जुइ धाइपिं ला: आ: देशय् हालिमुहाली यानाच्वंपिंनि ग्याचिकू, आशंका व तर्क जक ख: । सुनं ग्यासा: उपिं मनोविश्लेषकतय् ग्वाहालिइ का:सा उमिसं बांलाक ध्वाथुइका: बी । वास्तवय् आ: जातजातियात मखसें राष्ट्रतय्त अर्थात अंग्रेजीलय् 'नेशनेलिटी'या कथं विकास जुयाच्वंगुलिं राज्य देयेमा: धइगु मान्यता न्ह्यने व:गु ख: । थ्व पाय्छि हे खँ ख: ।

थुकथं संघीय राज्य गठन या:सा देश टुक्रे जुइ धइगु हावादारी तर्क जक जुइ । देश कुचाथनेत नेपा:या भू-राजनीतिक अवस्थां हे मब्यू । बडेबडेमानया राजनीतिक सिद्धान्त कया: सीपिं व स्यायेत तयार जमात खडा याना: जुइपिं ला: नेपा:या भू-राजनीतिक अवस्था थुइका: प्रधानमन्त्री व मन्त्री पदया जागिर न्येत तिंतिंन्हुया: जूगु सकस्यां खँ ।

थंज्या:गु देशय् देश कुचाथलेगु बिचा: सुनां याइमखु । या:गु नं मदु । स्वायत्त राज्यया माग ला: एकात्मक व्यवस्थाय् १०३ दँ तक छगू राणा खलकं‍, २३८ दँ तक छगू शाह परिवारं, प्रजातन्त्र वया: नं सात सालया राजनीतिलय् प्रशिक्षित प्यम्ह-खुम्ह नेतातय्सं व उकी नं पटकपटक छम्ह हे मनूखं शासन चले याना: व:गु खनेवं उकिया प्रतिक्रियालय् कुहांव:गु खँ नं ख: । मखुसा: ला: यक्व दँ तक नेपाली जनताया थ:गु जातीय अधिकारप्रति दयाच्वंगु इच्छा विदेशय् छु छु जुल धइगु खँ स्वया: तुलना या:सा सिदइ ।

शाह व राणा अले ज्ञानेन्द्र व गिरिजाया इतिहासय् दुग्यंक: स्वयेगु ख:सा देश हे निगू खलक व निम्ह मनूखं चले या:गु नं खनेदु । सुजाता कोइरालाया उपप्रधानमन्त्री पदय् थ्यनेगु कसरत व प्रकरणं आ: नं नेपा:या राजनीतिलय् परिवारवाद चलेजुयाच्वंगु स्पष्ट हे खनेदु ।

उकीं जातीय स्वायत्त राज्यया मागया विरोध याइपिंत परिवारवादया समर्थक धका: माने यायेमा:गु खनेदु । लोकतन्त्रय् आ: थंज्या:गु चलेजुइ मखु । छम्ह 'बहादुर'यात माने यायेवं दक्वं तह लगे जुया: च्वनी व थिति च्वनी धइगु सामन्ती बिचालं आं ज्या याइमखु । थिति व विधिं चले याइगु ख: मनूखं मखु । फुपिंसं न्ह्या:गु नं याइगु खनेवं मफुपिंसं नं छु फु वहे याना: ह:गुलिं हे देशय् अराजकता ब्वलंगु ख: । थ्व छुं जातीय अधिकारया आन्दोलननाप सम्बन्धित खँ मखु । जातितय्त अधिकार बिया: भाँडभैलो ब्वलनीमखु ।

विसं १८२५ लय् गोरखाया जुजु पृथ्वीनारायण शाहं स्वनिग:या नेवा: जुजुतय् राज्य त्याकल । पृथ्वीनारायण शाहं 'शाह' व गोरखाया 'जुज' अले जयप्रकाश मल्ल लगायतयात 'मल्ल' व स्वनिग:या नेवा:तय् जुजुया कथं नेपा:मितय्सं थू । अर्थात् न्हापा निसें हे नेपालय् 'जाति', 'खलक', 'वंश' धका: थुइका: जयाच्वंगु ख: ।

थ्व ला: अस्तित्वमान हे खँ ख: । अस्तित्वमान खँयात स्वीकार मयासा: ज्याखँ झन स्यनी । न्हस: थुलि ख: की थुमिगु दथुइ परम्परा निसें दुगु सद्भावयात गुकथं कायम यायेफइ । 'नेवा:तय्सं नं शाह जुजु माने या:, तामाङं नं शाह जुजु माने या:, उकीं वहे जुजुया ग्याचिकूं नेवा: व तामाङत ल्वाइमखु’ धइगु सामन्ती प्रकृतिया दण्डावाल 'राष्ट्रिय एकताया प्रतीक’या व्याख्यां आ: ज्या याइमखु ।

आ: ला: समान अधिकारया प्रत्याभूत याना: व समानताया प्रयोगं जक धाथेंया राष्ट्रिय एकता कायम याये फइ - गथेकी त्वालय् छिमेकी-छिमेकी मिले जुया च्वना च्वंगु दु व पासा:-पासा: मिले जुया: च्वनाच्वंगु दु आ: उकीं नेपा:या राजनीतिलय् नं अभिव्यक्त जुइमा: - न्हस: थ्वहे ख: । थुकथं हे जक नेपा: राष्ट्रं विदेशी तागत नाप सामना यायेगु तागत नं दइ व राजनीतिक पदया जागिर न्येत विदेशी चलखेल यायेगु चलन नं चिलावनी ।

(च्वमि बज्राचार्य नेवाः जागरण मञ्चया‍ संयोजक ख: ।)

(थुगु च्वसु समाचारपत्र न्हिपौपतिइ ११ डिसेम्बर २००९, शुक्रवा: कुन्हु पिहांव:गु ख: ।)

More Stories Like this